سایت بازی دراز 1404/چند سالی است که میهمانی ناخوانده تحت عنوان گرد و غبار میهمان کشورمان شده و به خصوص از ابتدای بهار هرسال تا نیمه سال کیفیت هوای کشور را تحت تاثیر خود قرار داده و اثرات مخربی را بر سلامت انسان و حیوان و گیاهان گذاشته و موجب تغییرات عمده ای در وضعیت آب و هوایی کشور شده است .
با توجه به وضعیت جغرافیایی کشور و قرار گرفتن در مسیر شرق کشورهایی همچون عراق؛اردن ، عربستان ،سوریه و مسیر وزش باد از غرب به شرق هر از چند گاهی شاهد این پدیده بوده و خواهیم بود. کاهش بارندگی ها و وجود صحاری وسیع و عدم پوشش گیاهی مناسب در این کشورها از علل عمده تشکیل میدان های گرد و غبار میباشد . در کشور ما نیز بدلیل کاهش پوشش گیاهی و کاهش بارندگی های اخیر به این مهم دوچندان افزوده است . لذا با توجه به اینکه این مشکل به یک معضل منطقه ای مبدل شده و تلاش و همکاری کشورها را در دراز مدت می طلبد. بدلیل موقعیت جغرافیایی استان های غربی و نزدیکی به سر چشمه های گرد و غبار لازم است مطالبی در خصوص این پدیده و راههای پیشگیری از آن را یاد آور گردیم .
طوفان های گرد و غبار شامل ذرات ریز خاک هستند و ممکن است در مواقع خاص تا ارتفاعات چند کیلومتری بالای سطح زمین پراکنده شوند. بادهای شدید و گرد و غبار حفره ای مقدار زیادی خاک را از روی زمین های خشک و پوشیده از خاک با خود بلند نموده و به حالت متحرک و معلق هوا را تیره و تاریک می نمایند. کشانده شدن و رانده شدن چنین هوای اشباع شده از مواد خاکی، ابری را تشکیل می دهد که خورشید را پوشانده و یا آن را به صورت قرص گداخته و کمرنگ می نمایاند.
مهندس داریوش محمد خانی کارشناس بهداشت محیط شبکه و بهداشت و درمان شهرستان سرپل ذهاب در مصاحبه با خبرنگار ما در تعریف از پدیده گرد و غبار گفت : هرگاه سرعت باد به بیش از 15 متر بر ثانیه برسد و مقادیر زیادی از گرد و خاک را به هوا بلند کرده و باعث کاهش دید به کمتر از یک کیلومتر شود. از مهمترین شرایط ایجاد گرد و غبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوری که اگر هوای ناپایدار رطوبت کافی داشته باشد بارش و طوفان رعد و برق و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گرد و غبار ایجاد می کند. در واقع تغییر در ویژگی عناصر دما، فشار، نم نسبی و ... باعث ایجاد بارش و طوفان رعد و برق و یا سیستم های گرد و غباری می شود. فراوانی ذرات گرد و غبار در جو علاوه بر شدت باد و خشکی ذرات خاک به اندازه قطر ذرات نیز بستگی دارد. نوع و پوشش گیاهی نیز در شدت وقوع گرد و غبار نقش موثری ایفا می کند. بسته به سرعت باد و اندازه ذرات خاک مواد به سه شکل غلتان، جهشی، و معلق جابجا می شوند ذرات درشت معمولا به صورت غلتیدن جابجا می شوند ذرات متوسط به صورت جهشی جابجا می شوند ذرات مذکور به هوا بلند شده و معمولا 4 برابر ارتفاعی که به هوا بلند می شوند به جلو رانده می شوند اما ذرات ریزدانه مانند ذرات رس به علت سبک بودن تا ارتفاع زیادی از سطح زمین بلند می شوند و مدت زیادی در هوا معلق باقی مانده و پس از طی مسافتی طولانی فرو مي نشينند. در مناطق مختلف طوفان گرد و غبار در زمان خاصی از روز متمرکز می شود. در بیشتر مناطق بزرگترین طوفانهای گرد و غبار در اواخر صبح و بعد از ظهر رخ می دهد.یک طوفان گرد و غباری زمانی توسعه می یابد که یک سیستم به سمت ناحیه بیابانی حرکت کند و مدت زمان پایداری طوفان با توجه به شرایط منطقه بین چند ساعت تا سه روز متغیر می باشد .
وی عمده ترین علل پدیده گرد و غبار را وضعيت زمين، مهار آبهاي سطحي و شرایط جوی كم بارشي و خشكسالي دانست و افزود :وزش بادهاي به نسبت شديد بر روي بيابانهاي با خاك نرم و خشك ، حركت صعودي هوا موجب انتقال عمودی ذرات گرد و خاك معلق به ترازهاي بالاتر جو مي شود، انتقال ذرات معلق توسط جريانات سطوح فوقاني جو به نقاط دورتر از اصلی ترین عوامل در ایجاد گرد و غبار است .منشاء ذرات گرد و غبار: ذرات گرد و غبار ممکن است از فرسایش مواد معدنی و آلی خاک مشتق شده باشد. گرد و غبار ممکن است از تپه های شنی فعال به وجود آید. جاده های خاکی، کارگاههای ساختمانی، دستگاههای سنگ شکن و .... از منابع تولید گرد و غبار می باشند. طوفانهای گرد و غباری که تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم تغییرات آب و هوایی در حال گسترش می باشند به دلایلی در سالهای اخیر جوامع انسانی و سلامت آنها را در معرض تهدید قرار داده اند. تغییر در الگوهای خشکسالی، گسترش بیابان زایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که به نوعی به تغییر اقلیم وابسته است از سویی و تغییرات انسان ساخت اراضی از عواملی هستند که در تشدید این معضل محیطی دخالت داشته اند. ايجاد گرد و غبار جوی اثرات مهمی نیز بر کیفیت هوا دارد. پدیده گرد و غبار روی سلامت قلبی و عروقی و تنفسی انسان تاثیر نامطلوب دارد. حمل و نقل پاتوژنها از این نظر که ممکن است کمک به گسترش بیماریهای گیاهی و حیوانی بین قاره ای کند بعنوان یک نگرانی خاص گرد و غبار محسوب می شود. کاهش دید یکی از ویژگی های اصلی سیستمهای گرد و غباری می باشد که علاوه بر اختلالاتی که در سیستم حمل و نقل زمینی و هوایی به وجود می آورد باعث بروز آثار ناخوشایند بهداشتی مثل مشکلات تنفسی و ریوی، مشکلات بینایی و بیماری های عفونی برای انسان می شود و همچنین باعث آلودگی محیط زندگی انسانها می گردد. روز توام با گرد و غبار از کانونهای اصلی آلودگی در کشور می باشد. از دیدگاه بهداشت عمومی ذرات معلق از آلاینده های اصلی هوا می باشند. سازمان بهداشت جهانی برآورد نموده است که سالانه 500000 نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق موجود در هوای آزاد دچار مرگ زودرس می شوند و مرگ ناشی از بیماری های تنفسی و قلبی و سرطان ریه را افزایش می دهد. طوفان گرد و غبار باعث افزایش 1.7% مرگ و میر می گردد.
وی به منابع گرد و غبار در ایران اشاره کرد و افزود :حدود 25% از مساحت کشور ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی کمربند خشک و بیابانی جهان، تحت سیطره طوفانهای گرد و غباری می باشند. مهمترین منبع گرد و غباری وارد شده به غرب کشور، صحرای سوریه، صحرای نفوذ در شمال شبه جزیره عربستان و بیابانهای جنوب عراق می باشند و نقش صحرای بزرگ افریقا در این میان بسیار ناچیز می باشد.
موقعی که کم فشارهای حرارتی در قسمتهای شمالی شبه جزیره عربستان و یا روی خلیج فارس مستقر هستند به دلیل نزدیکی به غرب نقش بیشتری در تشدید و فعالیت گرد و غبار بازی می کنند. به خصوص در تابستان که بر روی ایران پر فشار آزور مستقر می باشد باعث می شود هوای شبه جزیره عربستان وارد ایران شود. ورود هوای گرم و خشک عربستان به داخل ایران باعث بالا رفتن دمای شهر های استان خوزستان 54درجه و رطوبت 10 در صد می گردد.
بنابراین این طوفانها چون فاقد رطوبت و دارای سرعت و قدرت زیاد می باشند و هنگامی که از روی بیابانهای عربستان و عراق می گذرند دارای مقادیر زیادی گرد و غبار و ذرات بسیار ریز بوده و هنگام رسیدن به ایران باعث تیرگی و آلودگی هوا و بالا رفتن دمای آن می شوند گر چه طوفانهای گرد وغباری خوزستان در همه فصول ممکن است شکل بگیرند اما بیشترین زمان وقوع آنها در دوره گرم سال بخصوص در مرداد ماه می باشند تعداد روزهای توام با طوفانهای گرد و غباری در استان خوزستان معمولا بیش از 15 روز در سال است .
تعداد روزهای غباری ایران رابطه مستقیم با دما و رابطه معکوس با روزهای بارانی دارد. این بدان معناست که پدیده گرد و غبار خاص مناطق گرم و کم بارش ایران است از سوی دیگر تعداد روزهای غباری ایران هم نشان می دهد که در ماههای گرم و کم بارش بر تعداد روزهای غباری افزوده می شود کاهش روزهای غباری در جنوب شرق ایران در خرداد به دلیل ریزش های پراکنده موسمی است. از این گذشته باد نیز در پیدایش غبار موثر می باشد و ارتباط مستقیمی بین تعداد روزهای غباری با باد دیده می شود. میانگین روزهای غباری ایران 35 روز در سال می باشد در حالی که بیشترین روزهای گرد و غباری کشور در مرکز و شرق ایران می باشند، همچنین در مناطق جنوب غربی و غرب کشور نیز میانگین روزهای گرد و غباری قابل توجه است که فراوانی وقوع آن در مرداد ماه بیش از سایر ماههای سال است البته در سالهای اخیر این میزان افزایش چشمگیری داشته است
طوفان گرد وغباری هر ساله خسارت زیادی به مزارع، تاسیسات، ترافیک و زندگی بشر وارد می نماید.
طوفانهای گرد وغبار باعث افزایش میزان تبخیر شده (هم اب موجود در خاک و هم اب های سطحی) بنابراین خشک شدن قشر سطحی خاک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و درنهایت عریان شدن سطح زمین می شود.
ایشان روش های کنترل طوفان گرد و غبار را در موردهایی بیان کرد و گفت : تلاشهای مختلفی برای کنترل طوفانهای گرد و غباری صورت گرفته است که به سه دسته تقسیم می شود:
- شیوه های مدیریت زمین
- عملیات خاکورزی مکانیکی
- موانع گیاهی
همه این روش ها به منظور کاهش سرعت باد در سطح خاک صورت می گیرد تا سرعت آستانه برای شروع حرکت ذرات توسط باد افزایش یابد. هنگامی که پوشش گیاهی به اندازه کافی بالا و متراکم باشد از فرسایش خاک توسط باد جلوگیری به عمل می آورد. روش های مکانیکی کنترل فرسایش باد ایجاد موانع بر سر راه جریان باد می باشد.
برای مقابله با طوفان گرد و غبار به برنامه هاي كوتاه مدت و دراز مدت نیاز می باشد.
- برنامه های کوتاه مدت:استفاده از مالچ نفتی برای تثبیت ماسه های روان
- برنامه های بلند مدت:بررسی علل وقوع طوفان ها با داده های هواشناسی در دوره های آماری چندین ساله
وی توصیه هایی بهداشتی را در زمان گرد و غبار بان کرد و گفت : ذرات گرد و غبار از نظر اندازه کاملا متفاوت هستند و از ذرات درشت (غیر قابل تنفس) تا ریز ( قابل تنفس) طبقه بندي می شوند. ذرات درشت گرد و غبار حداکثر می توانند به داخل بینی، دهان و حلق راه پیدا کنند اما ذرات ریز می توانند به اعماق بیشتر و نواحی حساس مجراي تنفسی و ریه نفوذ کنند. ذرات ریزتر اثرات نسبتاً مهمی بر سلامت انسان می گذارند. بیشتر ذراتی که در پدیده گرد و غبار حضور دارند از نوع درشت یا غیر قابل تنفس هستند و تهدید جدي براي سلامت مردم ایجاد نمی کند. ولی ممکن است در افرادي که سابقه بیماري هاي تنفسی دارند مانند مبتلایان به آسم و آمفیزم مشکلاتی ایجاد نماید.
محمد خانی به اثرات تماس با گرد و غبار اشاره کرد و افزود : متداول ترین نشانه هایی که طی یک پدیده گردو غبار مشاهده می شود تحریک چشم ها و راههاي هوایی فوقانی است. معمولا افراد زیر ممکن است آسیب پذیري بیشتري داشته باشند: نوزادان، کودکان و نوجوانان، سالخوردگان، افراد مبتلا به بیماري هاي تنفسی مانند آسم و برونشیت و آمفیزم، بیماران قلبی، قرار گرفتن این افراد در معرض گرد و غبار ممکن است، واکنشهاي حساسیتی و حملات آسم را تشدید کند، مشکلات تنفسی حادي را ایجاد کند، در ایجاد بیماري هاي قلبی و عروقی موثر باشد، طول عمر را کاهش دهد. قرار گرفتن طولانی در معرض ذرات منتقله توسط هوا می تواند مشکلات تنفسی و ریوي و احتمالا بیماري هاي قلبی ایجاد کند.
وی در این راستا افزود :اقدامات احتیاطی زیر می تواند به شما کمک کند تا خود را از اثرات سوء گرد و غبار حفظ کنید و اثرات نامطلوب این پدیده را بر سلامت خود به حداقل برسانید. از فعالیت درخارج از منزل اجتناب کنید. اگر الزاما بایستی در هواي آزاد فعالیت کنید زمان آن را به حد اقل ممکن کاهش دهید. از ورزش سنگین به ویژه اگر داراي مشکلات تنفسی و آسم هستید خودداري کنید. در خانه یا محیط هاي بسته بمانید و در ها و پنجره ها را بسته نگاه دارید. درصورت امکان در اماکن داراي سیستم تهویه مطبوع بمانید. اگر داراي آسم هستید یا نشانه هایی مانند کوتاهی تنفس، سرفه و خس خس کردن و درد قفسه سینه را مشاهده کردید برنامه درمانی خود را دنبال کنید و اگر نشانه ها برطرف نشد با پزشک خود مشورت کنید.
این مقام در ادامه افزود : در زمان بروز این پدیده میزان دید به سرعت کاهش می یابد. اگر در چنین شرایطی در جاده هستید و کاهش عمق دید بر توانایی دید شما تاثیر می گذارد آهسته تر برانید و در صورت لزوم با توجه کامل به علایم راهنمایی و رانندگی تا بر طرف شدن شرایط حاد، اتومبیل خود را در نقطه امنی متوقف نمایید. اگر اتومبیل شما داراي سیستم تهویه مطبوع است آن را در وضعیت چرخش مجدد هوا قرار دهید تا گرد و غبار ورودي به اتومبیل شما کاهش یابد. توجه به این موارد می تواند در کاهش اثرات جانبی گرد و غبار موثر باشد:
براي جلوگیري از آلودگی مواد غذائی و آب آشامیدنی استفاده از پوشش مناسب براي مواد غذائی آماده مصرف ضروري است. لازم است مواد غذائی قبل از نگهداري در یخچال از ذرات و گرد و غبار زدوده شوند. براي کاهش تماس با گرد و غبار در محیط زندگی، نظافت روزانه توصیه می شود.
وی به تأثیر ماسک در زمان گرد و غبار اشاره کرد و افزود : ماسک هاي کاغذي معمولی و دستمال نمی توانند جلوي ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن ها توصیه نمی شود. ماسکهاي ویژه اي که با عنوان 1P و 2 P عرضه می شوند براي این شرایط تا حدي مناسب است. در استفاده از ماسک باید به نکات زیر توجه کرد:پوشیدن آنها باعث احساس گرما شده و معمولا راحت نیست. اگر ماسک بطور کامل اطراف بینی و دهان را نپوشاند، مثلا براي افرادي که محاسن بلندي دارند و راه نفوذ براي هوا باقی باشد، تاثیرچندانی ندارد. این ماسک ها آلاینده هاي گازي هوا مانند منوکسید کربن را نمی گیرد. تنفس با استفاده از ماسک از حالت معمولی دشوار تر است و افراد داراي سوابق بیماري قلبی عروقی و تنفسی باید با پزشک خود مشورت نمایند. استفاده از این ماسک ها براي افراد سالمی که به ناچار باید در زمان بروز پدیده گرد و غبار در بیرون بمانند، قابل توصیه است
