گروه سلامت: آلودگی هوا یکی از بزرگترین بحرانهای زیستمحیطی قرن حاضر است که تأثیری مستقیم بر زندگی، سلامت و رفاه انسانها دارد. این پدیده زمانی رخ میدهد که ذرات معلق، گازهای سمی، مواد شیمیایی و فلزات سنگین در هوای اطراف ما افزایش یابند و کیفیت هوای تنفسی را کاهش دهند. منابع اصلی آلودگی شامل وسایل نقلیه موتوری، صنایع سنگین، پالایشگاهها، سوختهای فسیلی،و حتی سوزاندن زبالهها و محصولات کشاورزی است.طبق گزارشهای سازمان جهانی بهداشت (WHO)، هر ساله بیش از ۷ میلیون نفر در جهان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند.از این میان، بخش قابل توجهی مربوط به بیماریهای مزمن قلبی، سکتههای مغزی، سرطان ریه، و بیماریهای تنفسی از جمله آسم و انسداد مزمن ریه است. کودکان، سالمندان و افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند.آلودگی هوا نهتنها سلامت جسمی بلکه سلامت روانی و کیفیت زندگی را نیز کاهش میدهد. استنشاق هوای آلوده موجب خستگی، اختلال خواب و کاهش تمرکز میشود و حتی عملکرد تحصیلی و شغلی افراد را تحت تأثیر قرار میدهد.اهمیت مقابله با آلودگی هوا در این است که هوای پاک یک حق اساسی انسانی است. کاهش مصرف سوختهای فسیلی، توسعه حملونقل عمومی، گسترش فضای سبز و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر از راهکارهای مؤثر در کنترل این بحران هستند.قانون هوای پاک به عنوان مهمترین قانون و سند اجرایی در این حوزه در سال 96 تدوین و تصویب شده اما اکنون با گذشته 8 سال تنها 15 درصد آن اجرا شده است.
برای بررسی عدم اجرای قانون هوای پاک و مهمترین مسائل مربوط به آلودگی هوا با «عباس شاهسونی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم سابق وزارت بهداشت» گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه از نظر گامی تان میگذرد.
محیط زیست به وظیفه خود عمل نکرده استآقای دکتر! در ابتدا می خواستم جناب عالی که چند سالی مسئولیت سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت را بر عهده داشتید درباره عدم اجرای قانون هوای پاک توضیح دهید.در خصوص اجرای قانون هوای پاک در تبصره 2 ماده 2 این قانون گفته شده مسئول نظارت بر حسن اجرای قانون هوای پاک محیظ زیست است. هرچند که آلودگی هوا به عنوان مهمترین پارامتر روی سلامت تاثیر میگذارد و باعث مرگ میشود و دومین علت مرگ در دنیا و در ایران است. اما واقعیتش این است که اینجا بگوییم وزارت بهداشت همه را مجبور کند نه؛ ولی مسئولیت اصلی نظارت اجرای قانون وظیفه سازمان محیط زیست است؛ البته از قبلاً هم بوده. ولی خب محیط زیست تو این سالها به وظایف خود آنچنان عمل نکرده؛ حالا سعی کرده، ولی آن قدرت اجرای لازم را ندارد، در نتیجه نیاز است که محیط زیست مان به یک وزارتخانه تبدیل شود. سازمان محیط زیست به وزراتخانه تبدیل شودبه جایی که ما یک سازمان داشته باشیم هم از لحاظ بودجهای تقویت شود و هم از لحاظ اینکه جایگاهی. هر چند معاون ریاست جمهوری است ولی از لحاظ اینکه مجلس نظارت کند می تواند نظارت دقیقتری داشته باشد و استیضاح کند. شاید به نظر من این بتوانیم محیط زیست ما الان تیکه پاره است یعنی بخشی در وزارت کشاورزی، نیرو و.. و چند گانگی می بینیم. یعنی از لحاظ جایگاهی اگر سازمان محیط زیست به وزارتخانه تبدیل شود بهتر خواهد بود.مرکز رصد قانون هوای پاک وجود ندارددر خصوص اجرا قانون هوای پاک ببینید در سال ۹۶ که مصوب و برای اجرا ابلاغ شد یکی از مواردی که مشکل دارد اینکه هیچ شاخص کمی در خصوص اجرا شدن این قانون نداریم.
مثلاً سال ۹۶ غلظتی که ذرات معلق مثلاً 32 میکرو گرم بر متر مکعب بوده در 2، 4 و 5 سال دیگر چگونه میشود و باید به چه عددی برسیم. الان هشت سال از زمان اجرای این قانون گذشته ما باید به چه عددی برسیم؟ یک میکروگرم کاهش بدهیم ۱۰ میکروگرم کاهش بدهیم؟ به کجا باید برسیم؟قانون هوای پاک هیچ بودجه ای ندارد این یکی از موارد که شاخص کمی این قانون دیده نشده و هیچ شاخص کمی که مثلا محیط زیست بیاد رصد کند و بگوید آقا ما از یک مقدار برسیم به مقدار مشخص دیگر، این شاخص کمی برای این قانون دیده نشده؛ یک مورد نیز در خود قانون هوای پاک مطرح و از معضلات قانون است و آن این موضوع است که هیچ ردیف بودجهای برای قانون در نظر گرفته نشده؛ بالاخره هر قانونی که میخواهد اجرا شود باید یک ردیف بودجهای برایش مشخص شود.مثلا اگر ما میخواهیم سوخت انجام بدهیم؛ فرض کنید دستگاه کنترلی برای صنایع بگذاریم و... اینها بالاخره بودجهای میخواهد؛ ولی در قانون هوای پاک این دیده نشده است و باید مجلس و دولت برای آن قانون بودجه اختصاص دهند.مورد دیگر اینکه خب یکی از مشکلاتی که دستگاهها دارند هم بحث بودجهای هست که از لحاظ خودشان نیاز دارند.
تحریم ها در کنترل آلودگی هوا موثر بوده اندتحریمهایی که خیلی کشور را اذیت می کند. ما اولویت آخرمان کنترل آلودگی است. اولویت اول خب امور جاریه کشور استدر نتیجه هیچ وقت نتوانستیم به آن نتیجه دلخواه برسیم.سال ۹۶ تا الان که در ۱۴۰۴ هستیم ما هیچ تغییر قابل توجهی در میزان آلودگی هوا نداشتیم. یک تغییرات بسیار کم کاهشی داشتیم ولی اینکه بگویم شرایط آب و هوایی تغییر کرده؛ خیر؛ البته نه اینکه این تغییرات کوچک به خاطر اقدام ما صورت گرفته است.درباره تعطیلی مدارس و دخالتهای مختلف و اینکه اظهار نظرهای متفاوتی بیان می شود؛ مثلا استاندار گفت من تصمیم میگیرمو.... داستان چگونه است؟ ما در قانون هوای پاک در ماده ۳ گفته شده دولت در هر شاخصی از کیفیت هوا چه اقداماتی باید انجام شود و مشخص شده است.کارگروهی تشکیل شده و ۶ عضو اصلی داد؛ شامل وزارت بهداشت، شهرداری، آموزش و پرورش، محیط زیست و استاندار که به عنوان رئیس کارگروه است.اینها باید طبق مصوبه دولت و در بعضی از شرایط تصیمیم گیری کنند. مثلا در همین مدت در خصوص شرایط هوا به حدی نرسیدیم که حالا بخواهد دانشگاهها و ادارات تعطیل شود.
این جزو واقعیتهاست؛ شرایط آنقدر نبود که مثلاً ما بخواهیم تعطیل کنیم. نکته دیگر هم اگر ما مدارس و ادارات را تعطیل کنیم یا مثلا کلاً سیستم را تعطیل کنیم واقعا این نسخه اصلی و یک راه حل واقعی نیست. تعطیلات مدارس و کشور بی فایده است تا کی تعطیل کنیم؟ اما طبق همان مصوبه بالاخره آن کار گروه باید تشخیص دهد و نظر آنها توسط دبیر کار گروه که سازمان محیط زیست یا رئیس کارگروه است را اعلام کند.مطمئنا دغدغه وزارت بهداشت سلامت مردم و سلامت دانش آموزان است؛ البته مطمئناً دغدغه استاندار نیز همین هست. ولی وقتی که یک چیزی به تایید قانون رسیده باید اجرا شود. 23 دستگاه جزو قانون هوای پاک هستند اما تنها 10 دستگاه اصلی هستند.۱۷۴ وظیفه برای دستگاههای مختلف در این قانون تدوین و قرار گذاشته شده است.مثلاً فرض کنید نوسازی ناوگان فرسوده، بحث انرژیهای تجدید پذیرو...اما ما هیچ پیشرفتی نداشتیم.
آقای دکتر! جناب عالی به عنوان استاد بهداشت چه راهکاری برای وضعیت آلودگی هوای کشور و به ویژه تهران دارید؟ باید رشد اقتصادی مردم را داشته باشیم.موفقترین کشور در سالهای اخیر در کاهش آلودگی هوا چین بوده است؛ اما شما بررسی کنید که جی دی پی چین چقدر افزایش پیدا کرده؟ خب به دلیل در کنترل آلودگی هوا موفق بوده که جی دی پی افزایش پیدا کرده؛ شما نمیتوانید جی دی پی کشورتان کاهش پیدا کند و آلودگی هوا نداشته باشید؛ چون آن هم کاهش پیدا میکند. باید جی دی پی مردم افزایش پیدا کند.برای توضیح بیشتر این موضوع وقتی که مثلاً یک نفر منبع درآمدش یک موتور سیکلت است که الان این موتور سیکلت فرسوده است و قیمتش مثلاً ۳۰ میلیون تومان است ولی این فرد با این موتور امرار معاش میکند؛ خب فرسوده است و بیشترین آلودگی را به همراه دارد اما چگونه 200 -300 میلیون تومان بپردازد تا نو تهیه کند.
چرا؟ چون توان مالی لازم را ندارد. یا اینکه ماشین فرسوده؛ مثلا فردی کامیون فرسوده دارد و با آن کار و امرار معاش میکند. اما اینقدر درآمد فرد بالا نیست که بتواند خودرو نو بخرد.آیا ایران خودرو میتواند اینقدر خودرو تولید کند؟ اینقدر موتور سیکلت تولید کند؟ الان ۱۱ میلیون موتور سیکلت داریم آیا چنین قدرت اقتصادی داریم که ۱۱ میلیون موتورسیکلت یا انقدر حجم عظیمی از ماشینهای فرسود ه و کامیونهای فرسوده را تولید کنیم؟خودروهای دیزلی منبع مهم آلودگی هوایکی از بزرگترین معضلات ما در آلودگی تهران معضل خودرو دیزلی هستند. ما الان خودروهای دیزلی یا کامیونهای دیزلی جنگ جهانی دوم داریم که در بخشی از مناطق کشور در حال تردد هستند.این موتور فرسوده به اندازه ۲۰ خودرو آلودگی ایجاد میکند؛ خب شما چطور توقع دارید که این فرد خدورو و موتور جدید بخرد؟ این واقعیت است. شما بروید در شهرهای شمالی ببینید کامیونهایی که در ناوگان حمل و نقل عمومی ما هستند چند سال در حال کار هستند؟این خیلی مهم و تاثیر گذار است که توسعه اقتصادی و وضع اقتصادی مردم بهتر شود و قدرت خریدشان افزایش پیدا کند.یکی از بزرگترین مشکلاتی که ما داریم متاسفانه به خاطر این است که ما را تحریم کردند. شما اگر بخواهید یک سیستم حذف آلایندهها در نیروگاه راه اندازی کنید واقعیت این است که در فناوری اش تحریم هستیم و اگر بتوانیم وارد کنیم شاید بخواهیم نیروگاه را از اول بسازیم هزینهاش کمتر باشد، نسبت به اینکه از ابتدا سیستم کنترلی ایجاد کنیم.
عمدتاً تکنولوژی که ما در نیروگاههایمان داریم مربوط به حداقل ۴۰ سال قبل است. خب دیگر آنها الان جواب نمی دهند. ما الان کیفیت سوختمان، مازوت و بنزینی که وجود دارد، مطلوب نیست. ما بخش عمده از بنزین را از پتروشیمیها تولید میکنیم و این خیلی سطح آلودگی اش نسبت به حد استاندارد بالاتر است.درباره استفاده کردن از مازوت آیا این ماده تاثیر گذار است و در کشور استفاده میشود؟بله، مصرف میشود. حتی در دنیا سوخت بدتر از مازوت مصرف میشود؛ مثلا زغال سنگ در همین ترکیه کنار ما یا در کشورهای اروپایی زغال سنگ را در شهر ها برای تولید گرما استفاده میکنند.اما چرا آلودگی ندارند؛ چون وسایل کنترلی و دستگاه کنترلی فیلترها را با بالاترین کیفیت را دارند. واقعا این طوری نیست که ما بگویم یک دکمه داریم و این دکمه را بزنیم؛ از فردا هوای مثلاً کلان شهرها خوب خواهد شد و این دکمه را که تا دیروز نزدیم از فردا من می آیم و این کار را انجام میدهم.
عمدتاً تکنولوژی که ما در نیروگاههایمان داریم مربوط به حداقل ۴۰ سال قبل است. خب دیگر آن الان جواب نمی دهد. ما الان کیفیت سوختمان مازوت مون گاز بنزینی که وجود دارد ما بخش عمده از بنزین را داریم از پتروشیمیها تولید میکنیم و این خیلی سطح آلودگیش نسبت به حد استاندارد بالاتر است.حتی در دنیا سوخت بدتر از مازوت مصرف می شود؛ مثلا زغال سنگ در همین ترکیه کنار ما در کشورهای اروپایی زغال سنگ در خود شهر برای تولید استفاده می کنند.اما چرا آلودگی ندارند؛ چون وسایل کنترلی و دستگاه کنترلی فیلترها در واقع با بالاترین کیفیت را دارند. واقعا این طوری نیست که ما بگویم یک دکمه داریم و این دکمه را بزنیم؛ از فردا هوای مثلاً کلان شهرها واین دکمه تا دیروز نزدیم از فردا من می ایم به عنوان یک مسئول این نیست.مهمترین چیزی که رفع تحریمها خیلی میتواند.
آقای دکتر ! تغییرات اقلیمی در افزایش آلودگی هوا موثر بوده است؟ببینید مثلا در اثر تاثیرات اقلیمی هوا در تهران در ۸ ماه ۹ ماه گذشته یک بارندگی درستی نداشتیم. در واقع گرمایش همیشه هم بوده ولی تغییرات اقلیمی نیز شرایط را تشدید کرده.در استانهای جنوب شرقی ما مثل زابل و ایرانشهر و شهرهایی که در ناحیه جنوب شرقی کشور هستند در چند سال اخیر طوفانهای گرد و غبار زیاد شده و در سال گذشته 3 برابر افزایش داشته؛ شاید بالاترین غلظت ذرات در دنیا بوده و رطوبت از بین رفته و تشدید شد.این مربوط به تاثیر گرمایش جهانی است اما این هوای آلودهای که الان در تهران داریم ربطی به گرمای جهانی ندارد. بحث پایین بودن امنیت آب در ایران مطرح شده است در این باره توضیح دهید الان ما شدیدترین فرونشست در دنیا را در ایران داریم. ۲۰ برابر میانگین جهانی؛ یعنی واقعاً بحران اصلی که در واقع سکونت مردم در کلان شهرها را تهدید میکند فرونشست اسست. 20 برابر حد مجاز؛ میانگین دنیا دو سانتیمتر در سال است اما در برخی مناطق کشور 40 تا 50 سانتی متر است.
یک چهارم فرونشست دشتهایی که در دنیا فرو نشست دارند مربوط به ایران است. این یک بحرانی است که میطلبد واقعاً نظام به آن ورود کند.موضوع دیگر بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی است که باید در کل کشور صفر شود. یعنی واقعاً ما باید استفاده از پساب گردش آب را جدی بگیریم. در خصوص مهار آب و استفاده بهینه از آب چه نظری دارید؟ کاهش مصرف موضوع مهمی است.مثلاً الان دولت بیشترین سرمایه گذاری را در انتقال آب بین حوزهای یا انتقال آب از جنوب کشور به شمال کشور انجام داده اما راهکار خوبی نیست.کشوری هستیم که نسبت به کشور اطرافمان خب شرایط نسبتا خوبی داریم البته در بعضی از سالها کاهش بارش داریم. ولی همین استفاده بهینه از آب؛ همین آبی که الان تو همین استانهای جنوبی کشور وجود دارد و میانگین ۱۰۰ میلیمتر در این چند روزه بارش خواهیم داشت.
این آب بعد از مدتی که به خلیج فارس وارد میشود. استفاده از همین بارشهایی که خداوند عطا می کند را اگر درست استفاده کنیم هیچ مشکلی نخواهیم داشت. یکی از معضلات جدی کشورما بحث شبکه فرسودهای است که در کشور وجود دارد. در تهران شبکه فرسوده ما باید بالاخره یک روز نوسازی شود. میزان زیادی هدر رفت آب داریم. خود مسئولین اعلام میکنند ۲۵ درصد آب با آن هزینه زیادی که دارد و تصفیه میشود نشت و پرت میشود.