نگاهي به شهرستان سرپل ذهاب باسابقه سکونت در دوران نوسنگي
اين شهرستان به لحاظ پيشينه تمدن تاريخي و باستاني داراي آثار متعددي حدوداً سي و دو اثر بوده که مي‌توان از آثار دوره اسلامي
بقعه مبارکه احمد ابن اسحاق از محدثين و صحابه ائمه و وکيل خاص امام حسن عسگري و ملاقات کننده امام زمان (عج) و سفير خاص آن امام همام در قم بوده که مدفن ايشان از گذشته‌هاي دور دراين شهرستان همواره ملجاء و مورد توجه ارادتمندان بوده و مي باشد.
موقعیت جغرافیایی و اقلیمی :
سرپل ذهاب در کنار ويرانه‌هاي شهر قديمي حلوان بنا شده و قلعه مخروبه‌اي نيز در نزديکي آن قرار دارد.
سرپل ذهاب به عنوان دژ و پايگاه مرزي ايران باستان بوده که در زمان حمله عرب ها به ايران از بين رفته و تنها آثاري از پايه هاي آجري آن بر جاي مانده است.
شهرستان سرپل ذهاب حدود يکصد هزار نفر جمعيت دارد و با مساحتي بالغ بر يک هزار و 271کيلومتر در 45 درجه و 52 دقيقه طول شرقي و 34 در جه و 24 درجه عرض جغرافيايي در غرب کشور ايران و منتهي اليه شيب ارتفاعات زاگرس بر سر راه بين المللي تهران – بغداد موسوم به جاده کربلاقراردارد.
اين شهرستان با قدمتي بالغ بر 2800 سال قبل ازميلاد حضرت مسيح با فاصله 665 کيلومتري از تهران واقع گرديده‌است و از شهرستانهاي مرزي و باستاني و زر خيز استان کرمانشاه است.
اين شهرستان هم اکنون نيز يکي از مهم‌ترين مناطق استان کرمانشاه را تشکيل مي‌دهد.
صنايع دستي شهرستان سرپل‌ذهاب‌را قالي، گليم و جاجيم که محصولات آنها با نقش هاي زيبا و مرغوب تزيين‌داده مي شوند تشکيل مي‌دهند.
اين شهرستان از شمال به شهرستان جوانرود، از غرب به شهرستان قصرشيرين و کشور عراق، از شرق به شهرستان اسلام آباد و از جنوب به شهرستان گيلان غرب محدود شده‌است.
ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا 550 متر بوده و در يک تغيير ناگهاني ارتفاع نسبت به شرق شهرستان در فاصله بطول کمتر از 10 کيلومتر پس از طي گردنه پاطاق به بيش از 1000 متر مي‌رسد که اين خود باعث ايجاد طبيعتي بسيار جذاب، دلپذير و کاملاً متفاوت با اقليم سرزمينهاي قرار گرفته بر روي ارتفاعات مذکور مي‌شود.
علاوه بر آن اين امر باعث ايجاد جريانهاي آب سطحي و تغذيه سفره‌هاي زيرزميني دشتهاي حاصلخيز اين شهرستان گرديده که نعمتي بس عظيم و حياتي است و در کمترمکاني از عالم هستي شاهد آن هستيم.
شهرستان سرپل ذهاب در جلگه‌اي نسبتاً وسيع که اطراف آن را ارتفاعات و تپه ماهورهاي احاطه کرده که باعث دشتهاي مستعد حاصلخيز دشت ذهاب(زهاو)، قلعه شاهين(قلا شاين)، سر قلعه(سه ر قلا)... که به نوبه خود به لحاظ دارا بودن رودخانه‌ها، سرابها و چشمه سارهاي متعدد و فراواني از جمله رودخانه الوند(ئه لوه ن)، دله شير(ده له شير)، هواسان(هه واسان)، جگيران، گلم کبود(گوله م که وه) و سراب ماراب(ماراو)،، گلو دره ، پيران، سرابگرم (سراو گرم) ، قره بلاغ، قلعه شاهين، سراب ماميشان و منحصر به فرد مي‌باشد.
شهرستان سر پل ذهاب داراي آب و هوايي با زمستانهاي معتدل وتابستانهاي گرم بوده و حداکثر نزولات جوي در زمستان و مقدار کمي بهار بوده و پائيز و تابستاني خشک و بي باران دارد.
بر اساس تقسيم بندي داراي سه اقليم متفاوت با زمستاني معتدل و تابستاني گرم و طولاني در قسمت مرکزي و زمستاني سرد و تابستاني خنگ در قسمت شمالي و زمستاني ملايم و تابستاني گرم در قست شمال غربي با متوسط ميزان بارندگي 500 ميلي متر در سال و درجه حرارت 3/4 درجه در سردترين 44/8 درجه در گرمترين ماه سال وبا تعداد روزهاي يخبندان آن برابر با 15 روز را شامل مي‌شود.
بطور کلي شهرستان سر پل ذهاب داراي آب و هواي با منطقه سردسير و گرمسير است.
پیشینیه تاریخی :
با توجه به بررسي‌هاي باستان‌شناسي انجام‌شده، سرپل زهاب، داراي سابقه سکونت در دوران نوسنگي ( قبل از هفت‌هزار سال قبل) بوده و قدمت آن بر اساس مطالعه آثار باستاني و کتيبه‌هاي آن از قبيل کتيبه و سنگ‌نوشته آنوباني ني پادشاه لولوبي‌ها که بر سينه رشته کوه هميشه استوار زاگرس و دکان داوود، طاق گرا و دهها اثر باستاني و تاريخي ديگر حک شده و به راحتي قابل استخراج و مشاهده است به صورتي که يکي از قديمي‌ترين و به عبارتي اولين هنر معماري روسنگ آسيا مربوط به کتيبه آنوباني ني در اين شهرستان است.
حلوان شهر مهم ساساني‌ها و پايتخت 156ساله بنوعنازيان است."ابن‌خلدون" قديمي‌ترين آثار تمدن آسيا را در اين شهر مشاهده کرد و "راويلينسون" آنرا يکي از هشت شهر باستاني دنيا مي‌داند.
شهر سرپل زهاب در ميان صفحات خاموش کتب تاريخي گذشته هر دوره با اسامي متفاوتي حضور و قدمتي خاص داشته است و از مناطق مورد توجه شاهان و حکومتهاي همچون پيتان، پيتانو، حالمان، همازي، آکارسالوي، کالمانوي، کاله، آکراپل، خل، پوليس هلن، کلوني، زگري پل-خلمان و زارا گوپولي و...بوده است.
معروفترين نامهاي اين شهر حلوان و زهاب هستند که هر دو شهرهاي باستاني بودند.
حلوان نام تحول يافته‌ي آرمان، آلمان، حالمان بوده که بعدها تحت عنوان حلوان ناميده شد.
"بلعمي "و "ابن‌اثير" بناي اين شهر را به "قباد ساساني" نسبت مي‌دهند. قباد اين شهر را حلوان ناميد.
حلوان معروفترين نام اين شهر است که در اين زمان به اوج عمران و آباداني خود رسيد. در زمان ساسانيان اين شهر از اهميت زيادي برخوردار و مرکز استاني بوده بنام "خسرو شاذفيروز" که شامل پنج شهر بزرگ فيروز قباد، کهستان، تامرا، اربل، خانقين و حلوان بوده است
در روايات آمده است که حضرت ادريس صد شهر بنا کرد که کوچکترين آنها زهاب بود.
بعضي مفسرين اوستا معتقدند که زهاب کلمه‌اي اوستايي است که اين نام به صورت «زرزازاو» در اوستا آمده است که شامل سه قسمت است «زر» به معني طلا، «زا» به معني زاييدن و زاييده شده و «زاو» که نام منطقه‌ي زهاب است و در کل به معني «منطقه زرخيز» آمده است.
همچنين دياکونوف در" تاريخ ماد "معتقد است که «باتير» که قديمي‌ترين نام سرپل زهاب است نام يکي از نياکان زردتشت بوده است. در اوستا، زهاب را همان زواب مي‌دانند که زو پادشاه باستاني ايران پلي برروي رود آنجا کشيد.«ازردهي» و «ارزها» شکل‌هاي ديگري از زهاب هستند که در اوستا از آنها نام برده شده است .ذهاب، زادگاه بزرگاني چون مفتي زه‌هاوي، جميل صدقي زه‌هاوي، خاناي قبادي و... بوده است.
نمایی از طاق گرا
همچنين مي توان به آثار نقش برجسته دوران حکومت ماد، دکان داوود ، طاق گرا، آثار برجسته و نقوش مربوط به دوران هخامنشي، ساساني ، اشکاني اشاره نمود که اين خود حکايتي بر قدمت اين شهر در گذشته‌ها و اعصار دارد.
اين شهرستان به لحاظ پيشينه فرهنگي ريشه دار، داراي خرده فرهنگهاي متنوع، ايلات و طوايف متعددي با گرايش به اعتقادات و باورهاي مذهبي گوناگون
(شيعه، سني، اهل حق) است که ساليان سال در کمال يکرنگي و وحدت، گذران زندگي نموده به طوري که در طول هشت سال دفاع مقدس در جهت حفظ و حراست کيان مقدس ايران اسلامي از هيچ کوششي فرو گذار ننموده و در راه پاسداري از حدود و ثغور مملکت خويش تعداد 803 نفر شهيد و 163 نفر آزاده و 840 نفر جانباز تقديم اين انقلاب نموده است.
از جمله آثار ديگر اين شهرستان مي توان به نقش آنوباني ني – نقش برجسته کتيبه دار – قربانگاه – آتشدان – پله ها و صفه – دکان داوود – مرد مادي در حال نيايش – برد عاشقان – کتيبه اشکاني – سنگ نبشته مردوک آپال ايدين – زيچ منيژه در ابتداي دشت قلعه شاهين – قلعه منيژه – حوض منيژه - قلعه شاهين – زيجگه سراب – نقاره کوب – برج هزارگريه – برج کل گاراه – قلعه مريم – تپه سراب ذهاب – آتشگاه سراب ذهاب – نهر والاش – برج والاش – آتشکده کويک – آتشدان برد عاشقان – دروازه جبال - قلعه سرخ ديزه – تاق گرا – قصر پاتاق – گور حمزه قاري – قريه مله ديز نقش پادشان لولوبي اشاره نمود.
پارک جنگلي شهر و پارک داخل شهر مکان هاي مناسب و بسيار ديدني و زيبايي هستند که در اين ايام از سال همواره ميهمانان و مسافران زيادي را در خود جاي داده که با برپايي چادرهاي مسافرتي از زيبايي ها و جاذبه هاي آن بهره مي برند.
چشمه آب گرم تنگ حمام‌در بين سرپلذهاب، قصر شيرين و قلعه منيژه در جاده سر پل ذهاب به ديره، قلعه گبري، کاروان سراي ساساني، دکان داود در3 کيلومتري جنوب خاوري سر پل ذهاب و مقبره احمد بن اسحاق در اول جاده سرپل ذهاب – ديره از جمله مکان‌هاي ديني وتاريخي اين ناحيه به شمار مي آيند.
در شهرستان سرپل ذهاب دامداري تنها با شيوه سنتي رواج داشته وهم چنين فرآورده‌هاي دامي به مقدار قابل ملاحظه‌اي صادر مي شود.
مراتع اين شهرستان از بهترين مراتع قشلاقي استان کرمانشاه به شمار مي رود. محصولاتي چون فرآورده هاي دامي و دام، گندم، جو، تره بار، انگور، انار، انجير و سيب در زمره صادرات شهرستان سرپل ذهاب هستند .
شغل اصلي مردم سرپل ذهاب کشاورزي و دامداري است و فرآورده ها و محصولات کشاورزي شهرستان نيز شامل گندم، جو، بنشن، کنجد، گياهان علوفه اي، ذرت، انواع تره بار، سيب، گلابي، انار، و انجيرمي باشد.
کشاورزي در شهرستان سرپل ذهاب به شکل سنتي و شامل دو آبي و ديم است. رواج کشاورزي در اين ناحيه به علت خاک مساعد و آب فراوان است.
آب کشاورزي از رودخانه هاي متعدد و چاه هاي ژرف و نيمه ژرف تامين مي‌شود.
در اين شهرستان باغداري نيز رواج زيادي داشته و شامل پرورش درختان سيب، انار، گلابي و انجير مي‌شود که تمام آن ها در زمره اقلام صادراتي سرپل ذهاب محسوب مي‌شوند.
وجه تسميه شهر مربوط به مخروبه‌اي در سرپل ذهاب به عنوان دژ و پايگاه مرزي ايران باستان بود که در زمان حمله عرب ها به ايران از بين رفته و تنها آثاري از پايه هاي آجري آن بر جاي مانده است.
در کتب تاريخي از اين ناحيه به عنوان «زهاو» مرکز ايالت حلوان نام برده شده است. کلمه ذهاب در لغت به معناي آب مقطر، خوب و هم چنين به معني چشمه و منبع آب آمده است و ظاهرا اين شهر به علت چشمه سارها و سراب هاي فراوان، به ذهاب مشهور شده است.
سرابی زیبا معروف به سراب گرم
نام ديگر اين ناحيه سرپل است که از نام پلي بر روي رودخانه الوند در 12 کيلومتري ذهاب اخذ شده است.
اين شهر طبيعتي بسيار زيبا دارد. قدمت اين شهر به زمان مادها مي رسد که در نوشته هاي جغرافي دانان بعد از اسلام بنام حلوان ياد شده و آشوريان به آن «کالمانو» مي گفتند.
اما بعدها به استثناي دوره زنديه و قاجاريه که توسط پادشاهان عثماني اداره شد، همواره جزء قلمرو ايران بوده است.
نام سرپل ذهاب به اين دليل است که در اين محل پلي بر روي رودخانه حلوان قرار داشته که در سال 1345 ش تخريب شده است .
سرپل زهاب در روزگاران کهن آباد و مسکون بوده بطوريکه در هزاره سوم پيش از ميلاد نقوش برجسته هايي بر روي صخره هاي ميان کل اين شهر حجاري شده است . آشوري ها از اين شهر به نام کالمانو ياد کرده اند . در زمان ساسانيان اين ناحيه استاني به نام خسرو شاد فيروز بوده است . در کتب تاريخي و جغرافياي عرب ، ذهاب را به صورت( زهاو ) نگاشته اند و آن را مرکز ناحيه حلوان معرفي کرده اند . در دوران خلفاي عباسي ، اين ناحيه تابع حکومت بغداد بود ولي بعدها به استثناي دوران زنديه و قاجاريه ( تا سال 1338 ه.ق ) که توسط پادشاهان عثماني اداره مي شد هميشه جزء قلمرو ايران بود.
پاتير در زمان لولوبي ها نام کوه داخل شهر سرپلذهاب بوده و بعد به نام شهر معروف شده است و الآ اين شهرستان سرپلذهاب نام دارد و زبان اين مردم کردي (جافي و کلهري) است.
شهرستان سرپل ذهاب از هم اکنون نيز براي پذيرايي از ميهمانان نوروزي آماده شده و تمامي تمهيدات لازم براي اسکان و اقامت مسافران و کاروان هاي راهيان نور در اين شهرستان فراهم شده و افرادي که سرپل ذهاب را براي ايام تعطيلات نوروز انتخاب مي کنند حتما کوله باري از خاطراتي خود را در توشه سفر خود به اين شهر به سوغات خواهند برد.
سرپل ذهاب در غرب استان کرمانشاه ، حدود يکصد هزار نفر جمعيت دارد.
اين شهرستان به لحاظ پيشينه تمدن تاريخي و باستاني داراي آثار متعددي حدوداً سي و دو اثر بوده که مي‌توان از آثار دوره اسلامي بقعه مبارکه احمد ابن اسحاق از محدثين و صحابه ائمه و وکيل خاص امام حسن عسگري و ملاقات کننده امام زمان (عج) و سفير خاص آن امام همام در قم بوده که مدفن ايشان از گذشته‌هاي دور دراين شهرستان همواره ملجاء و مورد توجه ارادتمندان بوده و مي باشد.