نظارت؛ حلقه مفقوده مهندسی در پروژه های دولتی

پنجم اسفند ماه در تقویم ایران روز مهندس نام گذاری شده است. این روز را به تمام مهندسان زحمتکش تبریک می‌گویم.  بدیهی است که فارغ التحصیلان رشته های مختلف مهندسی، که رشد علوم و صنایع مختلف کشور مرهون تلاش این قشر خلاق جامعه است شایسته تکریم هستند، اما موضوع این گزارش به بخش کوچکی از ضعف های نظارت در مهندسی سازه ها که موجب به بار آمدن خسارات مالی و جانی فراموش ناشدنی در کشور شد می پردازد.   شب 21 آبان ماه 1396 که زلزله 7.3 ریشتری در استان کرمانشاه رخ داد، آزمونی سخت برای جامعه مهندسین کشور بود. بر اثر این زلزله که شدت آن در کشورهای همسایه نیر احساس شد، سازه های بسیاری تخریب شد و جان جمعی از انسان های بی گناه براثر این بلای طبیعی گرفته شد، برخی از سازه های مهندسی جدید از جمله مسکن مهر اسلام آبادغرب آسیب جدی دیدند و در کمال ناباوری فازدوم بیمارستان تازه افتتاح شده اسلام آبادغرب که تنها امید نجات آسیب دیدگان شهرستان های غربی استان بود براثر این زلزله تخریب شد و  متاسفانه در شب زلزله قریب به ۲۰ نفر از مصدومان اعزامی از شهرستان های همجوار که به این مرکز درمانی اعزام گردیده بودند به لحاظ عدم امکان خدمت رسانی فوت گردیدند.  صادق عزیزی دادستان وقت اسلام آبادغرب در سال 96 سریعا" دستور بازداشت پیمانکار بیمارستان اسلام آبادغرب را صادر کرد و پس از کارشناسی های اولیه اعلام کرد: بیش از 50 درصد در ساخت این بنای دولتی تقلب رخ داده است.  وی اظهار کرد: آنچه مسلم است متاسفانه نظارت مناسبی توسط نهاد‌های دولتی مربوطه در چنین پروژه‌هایی بعمل نمی‌آید که این امر به مجالی برای سو استفاده افراد فرصت طلب تبدیل می‌گردد، نمونه مشهود آن ضعف نظارتی در پروژه‌های ساختمانی دیگر است که در این موضوع دادستانی سال گذشته نیز با عوامل شرکت‌های تعاونی مسکن اسلام آباد غرب برخورد و تعدادی را نیز بازداشت کرد و پرونده در دادگاه کیفری دو شهرستان در حال رسیدگی است.   مهندس علی حمیدی تبار عضو سازمان  نظام مهندسی و کارشناس رسمی دادگستری ضمن تبریک به جامعه مهندسین ایران اسلامی عنوان کرد: بحث مهندسی سازه متشکل از جمعی از مهندسان طراح و مهندسین ناظر سازه و تأسیسات می باشد و در زمینه احداث یک ساختمان مجموعه ای از مهندسین اعم از؛ مهندس معمار، مهندس سازه، مهندس مکانیکال که هر کدام در طراحی یک مهندس ناظر دارند و چنانچه خدمات مهندسی ضعیف است باید آسیب شناسی شود.  وی افزود: اگر قرار بر این باشد از یک تخلف ساختمانی جلوگیری بعمل آید عوامل متعددی دخیل هستند؛ 1- مهندس ناظر 2- شهرداری 3- نظام مهندسی، که اگر مهندس ناظر هزینه ای که در قبال زحمتش به تناسب هزینه ساختمان بگیرد برایش وقت می گذارد ولی متاسفانه درصد خیلی اندکی از یک ساختمان سهم مهندس ناظر است درحالیکه تعهد فروانی نظیر رعایت آئین نامه، استفاده از صالح مرغوب متوجه مهندس است اما متاسفانه مافیایی که در ساخت و ساز در سطح کشور چه در شخصیت های حقیقی و چه در حقوقی که نمونه بارز آن تعاونی مسکن مهر شرف آباد در اسلام آبادغرب بخاطر عدم نظارت صحیح و عدم استفاده از مهندسین مجرب مقیم با توجه به میزان ارتفاع طبقات باعث بروز فاجعه در زمان وقوع زلزله آبان ماه 96 در مسکن مهر شد.  مهندس حمیدی تبار با اشاره به ضعف نظارت در مسکن مهر شرف آباد گفت: در دیوارهای برشی(سازه ای متشکل از آرماتور و بتن جهت جذب انرژی زلزله) متاسفانه فیبر، نئوپان و مصالح پرت استفاده شده بود در حالیکه بتن ریزی خود دارای ضوابط و استانداردهای خاصی است که رعایت نشده بود.      وی با اشاره به نمونه مهم دیگری از ضعف های نظارت مهندسی در سازه ها به بیمارستان تخریب شده اسلام آبادغرب اشاره کرد و گفت: آزمایشات بتن همگی عددسازی شده بود و اگر تعداد مهندس ناظر به مساحت پروژه پای کار می بود این اتفاقات رخ نمی داد.

مهندس حمیدی تبار گفت: به دستور دادستان وقت یک تیم متکشل از مهندسین سازه، زلزله، معمار و ناظرین تشکیل شده که با بررسی دقیق مقصرین با درصد سهم قصور همه عوامل دست اندر کار من جمله پیمانکار مشخص گردید و حتی سازمان مجری که یک شرکت خاص تحت نظارت وزارت راه و شهرسازی بود، 18 درصد مقصر شناخته شد، عدم طراحی مناسب که حتی یک کنترل کننده مناسب نداشته، طراحی غلط  دیوارهای برشی وایراد شرکت مشاور طراح با توجه با سود خود یک نفر ناظر برای چند هزار متر پروژه درنظر گرفته بود که اصلا" وقت کنترل آیتم های متعدد نظارتی را نداشته و تعداد شمع های در نظر گرفته برای فنداسیون از دیگر اشتباهات طراحی بوده  و از مهمترین اشتباه طراح این بوده که سازه قدیم بیمارستان با سازه جدید می بایستی 44 سانتیمتر فاصله از هم داشته باشند که متاسفانه در خطایی فاحش 4 سانتیمتر در نظر گرفته شده بود که بر اثر ارتعاش زلزله و عدم رعایت فاصله استاندارد ساختمان جدید به ساختمان قدیم تنه زده و موجب خساراتی به ساختمان قدیمی بیمارستان نیز شده بود   حمیدی تبار بعنوان عضوی از جامعه مهندسین عنوان کرد:  اولین اقدام توجه ویژه ارگان ها از شهرداری گرفته تا مقام قضائی که از مهندسین حمایت نمایند و مهندسین هم گزارشات لازم را ارائه نمایند.  وی با اشاره به یکی از معضلات کم توجهی به نظارت ها، افزود: حق الزحمه مهندسین در مقابل صنعت ساختمان خیلی پایین است،  بعنوان مثال صنعت ساختمان بطور متوسط در هر متر مربع با زمین متری در این  شهرستان حدودا" 10 میلیون تومان است اما هزینه نظارت مهندس متری 15 تا 20 هزار تومان است که متاسفانه این مسائل مالی علی رغم اینکه برخی مهندس خبر ندارد که چه اتفاقاتی در آینده گریبانگیر آنها می باشد، چون اگر اتفاقی رخ دهد و یک سنگی از ساختمانی سقوط کند آن وقت مهندس ناظر باید پاسخگو باشد که چرا در نظارت دقت کافی را نداشته است. اما متاسفانه بسیار مشاهده می شود که بخاطر در نظر گرفتن هزینه های ناچیز برای نظارت، مهندس معمار و مهندس ناظر بدون مراجعه به محل احداث سازه پرونده آن را امضا می کنند که منجر به بروز چنین مشکلاتی و اختلافاتی بین کارفرما و پیمانکار یا سازنده و مالک و تشکیل پرونده های قضایی و مشکلاتی از این دست می شود. وی افزود: گرچه برخی از مهندسین ممکن قصراتی نیز داشته باشند اما در جامعه مهندسین افراد دلسوز و زحمتکش نیز بسیارند که   باید در ابتدا از لحاظ توجه به حقوق معنوی جامعه مهندسین مورد توجه قرار گیرد، چون نظام مهندسی  ابزارهای حقوقی در جهت از حمایت از مهندسین را ندارد.   مهندس حمیدی تبار بعنوان سرتیم کارشاناسان دادگستری در بیمارستان زلزله زده اسلام آبادغرب در پاسخ به خبرنگار ما گفت: نظر تیم کارشناسی ما طبق مطالعات صورت گرفته بر تخریب بیمارستان بود اما مقاوم سازی توسط دولت به یک شرکت با بنیه علمی قوی سپرده شده که با بهره گیری از علوم و فنون جدید اقدام به مقاوم سازی فاز دوم بیمارستان نمود که بعد از آن دیگر تیم ما نقشی در نظارت برمقاوم سازی نداشته و بررسی مقاومت سازه در برابر زلزله به گذر زمان و یا کارشناسی توسط یک تیم مجرب نیاز دارد.