در مورد اینکه چرا به امام رضا علیه السلام غریب الغربا گفته می شود دلایل و احادیث متعددی و جود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم: غریب کسی است که از وطن خود دور افتاده باشد. (1) بنابراین، این وصف شامل امام رضا علیه السلام نیز می شود؛ چون ایشان مجبور شدند شهر مدینه را به تنهایی ترک گویند.
غریب به معنای فردی است که از خانواده و نزدیک ترین خویشان خود دور است. علامه محمد تقی مجلسی در تفسیر واژه ی غریب این گونه بیان می کند: در آنجا مدفون شود غریب، یعنی کسی که از آباء و اجداد او در آنجا (محلی که به خاک سپرده شده است) نباشد. (2)
با استناد به این فرمایش امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمودند: غریب کسی است که یار و دوستداری ندارد. امام رضا علیه السلام نیز سال های پایانی عمر شریف خود را در مَرو، با غربت خاصی گذراندند و روزها را در میانِ افرادی سپری کردند که هیچ سنخیتی با ایشان نداشتند و منافقانه ایشان را احاطه کرده بودند.
واژه ی غریب ترسیم کننده ی وضعیت آن حضرت در لحظه ی شهادت و در هنگام تدفین است. و مولای متقیان حضرت علی علیه السلام سال ها پیش به این موضوع در روایتی چنین اشاره فرموده بودند: او کشته می شود با سم و دفن می شود؛ غریبانه. (3)در تاریخ آمده است که پس از شهادت امام کاظم علیه السلام برخی از وکلا و نائبان ایشان نیز با صف بندی، امامت حضرت رضا علیه السلام را نپذیرفتند؛ که این مسئله نیز به نوعی ترجمان غربت حضرت ثامن الحجج علیه السلام است. " این وُکلا نه تنها خودشان تسلیم امر امام رضا علیه السلام نشدند؛ بلکه شیعیان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام را نیز به سوی خود دعوت کردند و از پیروی امام هشتم منع کردند.(4)
1. ابن منظور، لسان العرب، ج1، ص 639 2. لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 548 3. علامه مجلسی می نویسد: محتمل است که غریب حال باشد از کشته شدن؛ یعنی در غربت شهید می شود. لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 585 4. روح مجرد، ص 223
حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: آیا ناخوشایند شما نیست که از پدر و مادرتان شما را جدا کنند؟ (و نسبتِ شما را نادیده بگیرند؟) گفتند: آری به خدا سوگند! فرمود: پس بکوشید از پدر و مادری که برتر از پدر و مادر شماست جدا نشوید.(1)
این موضوع در احادث زیادی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام آمده است، و پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام را پدران حقیقی امّت اسلامی شمردند.امام سجاد علیه السلام در این رابطه فرمودند: اگر پدر و مادر دارای حق بزرگی بر فرزندان هستند، چون به آنان نیکی کردند، نیکی های (حضرت) محمد صلی الله علیه و آله و (امام) علی علیه السلام به امت برتر و بزرگ تر است؛ پس آنان شایسته ترند که پدرانِ امّت به شمار آیند.(2)
اگر افراد مسلمان و به تبعه آن جامعه ی اسلامی به حقیقت باورمند به این احادیث شریف باشد، نتیجه اش آن می شود که سعی می کند فرزندانی در خور برای این پدران باشد. از ایشان الگو بگیرد و چونان ایشان زندگی کند و در آداب و معاشرت و اخلاق و اعتقاد چون این بزرگواران عمل نماید و مایه ی آبروی پدران خویش باشد. چنانکه در روایات داریم که شیعیان باید برای اهل بیت علیهم السلام زینت باشند.(3) این همراهی و جدا نشدن از ایشان و همچنین زینت بودن برایشان، بی تردید مایه ی شادی اهل بیت علیهم السلام و کاهش از غربت ایشان خواهد بود.
از دیگر سو خانواده هایی که دوست دارند از مهر و محبّت و حق شناسی فرزندان خود برخوردار شوند، و آنان را خدمتگزار خویش بنگرند، باید آنان را اسلام باور و محمدی و علوی بار آورند، و برای آشنایی فرزندان خویش با آیین اسلام، تلاشهای بی درنگی به کار برند، و بدون این ایمان و شناخت انتظاری از فرزندان خود نداشته باشند. چرا که زمانی که فرزند ببیند پدر و ماردش نسبت به پدران معنوی (اهل بیت علیهم السلام) و پدر و مادری که والدشان هستند احترام می گذارند و زینت آنها هستند، فرزند نیز راه والدینش را در پی می گیرد و اینگونه والدین الگویی نیکو برای فرزندان خواهند بود.1. بحارالأنوار، ج23، ص 260 2. بحارالأنوار، ج23، ص 260 3. مضمون حدیثی از امام صادق علیه السلام.