عشایر بهعنوان یکی از مولدترین اقشار جامعه، نماد زندگی ساده، صمیمی و مبتنی بر طبیعت هستند؛ مردمانی که حیاتشان به چرخه فصلها، مراتع و دام گره خورده و در دل این سبک زندگی، روابط خانوادگی و اجتماعی عمیق، همبستگی ایلی و فرهنگ مشارکت نسل به نسل منتقل شده است. هرچند این شیوه زیست با دشواریهای فراوانی همراه است، اما حضور مستمر عشایر در نوار مرزی، آنها را به مرزبانانی واقعی تبدیل کرده که امنیت را با زندگی روزمره خود معنا میبخشند.
کپرهای عشایری که با نیهای محلی موسوم به «قامیش» بافته میشوند، تصویری از زندگی ساده اما گرم و صمیمی را به نمایش میگذارند؛ جایی که پدران، مادران و فرزندان در کنار هم، با روایت داستانهای کهن، آوازهای فولکلور و آیینهای ایلی، پیوندهای اجتماعی خود را تقویت میکنند.
در این جوامع، صمیمیت فراتر از مرزهای قبیلهای است؛ همکاری در چرای دام، تولید لبنیات و امور روزمره، مبتنی بر روحیه همیاری و کار جمعی است. این انسجام اجتماعی در برابر جذابیتهای زندگی شهری مقاومت کرده و هرچند دستخوش تغییراتی شده، اما هویت اصیل عشایری همچنان پابرجاست.
با این حال، زندگی عشایری خالی از سختی نیست؛ کوچهای طولانی، خشکسالی، تغییرات اقلیمی، فقر مراتع، تورم، محدودیتهای آموزشی و بهداشتی، این سبک زندگی را به آزمونی دائمی تبدیل کرده است. با وجود این چالشها، بسیاری از عشایر همچنان زندگی کوچنشینی را بر زیست شهری ترجیح میدهند و دشواریها را فرصتی برای حفظ هویت فرهنگی خود میدانند.
در دشتهای مرزی قصرشیرین، جایی که زمستانهای معتدل امکان قشلاقنشینی را فراهم میکند، عشایر ایلات کرند، سنجابی، کلهر، گوران، قلخانی و ذوله هر ساله مستقر میشوند. صدای زنگوله دامها، بوی شیر تازه و جنبوجوش خانوادگی، تصویری زنده از تداوم زندگی ایلی در این منطقه مرزی ترسیم میکند.
طبق آمار اداره امور عشایر استان کرمانشاه، جمعیت عشایر قصرشیرین حدود چهار هزار و ۴۵۰ نفر در قالب ۸۹۰ خانوار است که در ۱۴ زیستبوم مرزی از جمله سومار، نفتشهر، خسروی، خانلیلی، بازیدراز و حاشیه روستاهای اطراف استقرار دارند. این عشایر با دارا بودن حدود ۱۵۰ هزار رأس دام سبک و سنگین، سالانه بیش از یکهزار و ۱۷۲ تن گوشت قرمز، ۳۲۱ تن پشم و ۳۴۱ تن شیر خام تولید میکنند که سهم قابل توجهی از آن وارد بازارهای محلی و استانی میشود.
فرماندار قصرشیرین در گفتوگو با ایرنا، نقش عشایر را فراتر از تولید اقتصادی دانست و گفت: عشایر قصرشیرین مرزداران واقعی هستند؛ حضور فصلی آنها در نوار مرزی، بهویژه از اواسط پاییز تا اوایل بهار، نقش مهمی در تأمین امنیت و جلوگیری از نفوذ غیرمجاز دارد و همزمان با تولید محصولات دامی، به خودکفایی غذایی استان کمک میکند.
«محمد شفیعی» افزود: حمایت از معیشت عشایر، تأمین نهادههای دامی، بیمه دام و دسترسی به خدمات دامپزشکی از اولویتهای مدیریت شهرستان است، چرا که این قشر در شرایط خشکسالی و افزایش هزینهها نیازمند حمایت جدی هستند.
در میان کپرهای نزدیک قصرشیرین، کاکه علیرضا از عشایر ایل سنجابی که هر سال با ۲۰۰ رأس گوسفند به این منطقه کوچ میکند، به خبرنگار ایرنا میگوید: زمستانهای ملایم قصرشیرین برای دامها مناسب است، اما خشکسالیها مراتع را فقیر کرده و نیاز به حمایت بیشتری داریم.
او میافزاید: روزانه حدود ۵۰ لیتر شیر تولید میکنیم که بهصورت سنتی به دوغ، ماست و کره تبدیل میشود؛ محصولات ما طبیعی و بدون افزودنی است و به بازار قصرشیرین و سرپلذهاب عرضه میشود.
فاطمهخانم، بانوی عشایر نیز نقش زنان در اقتصاد ایلی را پررنگ میداند و میگوید: تولید کره، ماست و دوغ بهصورت سنتی، هم به معیشت خانواده کمک میکند و هم نشاندهنده توان زنان عشایر در اقتصاد محلی است؛ امیدواریم حمایتها بیشتر شود تا فرزندانمان این راه را ادامه دهند.
وی ابراز امیدواری کرد دولت بیشتر به عشایر توجه کند تا فرزندانمان راه ما را ادامه دهند.
طبق گزارش اداره جهاد کشاورزی، سهم عشایر در تولید گوشت قرمز استان حدود ۳۰ درصد است و محصولات لبنی آنها، به دلیل روشهای سنتی و بدون مواد شیمیایی، در بازارهای ارگانیک محبوبیت دارد.
با این حال، چالشهایی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود مرتع و مهاجرت جوانان به شهرها، تهدیدکننده این سبک زندگی است؛ عشایر قصرشیرین با کوچ به مناطق قشلاقی، نه تنها به حفظ سنتهای ایلی کمک میکنند، بلکه در زنجیره تأمین غذایی کشور نقشآفرینی میکنند و الگویی برای توسعه پایدار در مناطق مرزی هستند.
به گزارش ایرنا، مستند به داده های آماری، جمعیت عشایر کرمانشاه در آخرین سرشماری مرکز آمار ایران ۷۹ هزار و ۲۰۰ نفر در قالب ۱۴ هزار خانوار در ۱۴ ایل برآورد شده که حدود چهار درصد جمعیت استان را تشکیل می دهند.
عشایر استان کرمانشاه از نظر جمعیت رتبه هشتم و از نظر تعداد دام سبک با داشتن یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس رتبه چهارم کشور را در اختیار دارند.
عشایر استان کرمانشاه در قالب سه گروه، کوچرو که تمام سال در حال کوچ هستند، نیمه کوچرو؛ عشایری یکجانشینی که در فصل خوش و آب و هوا به مراتع خود کوچ می کنند، و عشایر رمه گردان که ساکن روستا هستند و در فصل بهار و پاییز گله های خود را به صورت روزانه به کوه ها می برند، تقسیم می شوند.
عشایر استان کرمانشاه در ۱۴ زیست بوم مانند منطقه اورامانات، منطقه گرمسیری قصرشیرین در قالب ۶۷۰ سامانه مراتع عرفی با حدود ۲۶ هزار و ۵۲۷ هکتار وسعت (مراتع عرفی، مراتعی است برای بهره بردای نسل اندر نسل در اختیار عشایر قرار گرفته است) ساکن می شوند.
عشایر استان کرمانشاه امروز با داشتن ۲ هزار و ۱۴۵ کیلومتر ایل راه هم به صورت ماشینی و هم به روش سنتی در فصل بهاره و پاییزه کوچ می کنند و معمولا مدت زمان کوچ آنها ۳۰ تا ۴۵ روز است.
همچنین عشایر کرمانشاه معمولا در فصل های بهار به مناطق ییلاق استان که از نظر آب هوایی معتدل است و در فصل زمستان به مناطق گرمسیری و قشلاق استان و سه استان لرستان، ایلام و خوزستان کوچ می کنند.
عشایر استان کرمانشاه سالانه حدود ۱۳ هزار و ۳۰۰ تن گوشت قرمز، حدود ۲۷ هزار تن شیر، بیش از هزار و ۶۰۰ تن الیاف شامل مو، پشم، کلک، ۹۰۰ تُن روغن حیوانی و ۲۲ هزار انواع قطعات صنایع دستی شامل چیخ، چادر، گلیم و گبه، نمد و دیگر محصولات تولید می کنند.